రిట్ అనేది భారత రాజ్యాంగం ప్రకారం అందుబాటులో ఉన్న పరిష్కారం. ప్రజల ప్రాథమిక హక్కులను పటిష్టం చేసేందుకు సహాయం కోరేందుకు కోర్టు ముందు రిట్ పిటిషన్ దాఖలు చేయబడింది. 'వ్రాతలు' అనే పదానికి వ్రాతపూర్వక ఆదేశం అని అర్థం మరియు ఇది న్యాయస్థానాలచే జారీ చేయబడుతుంది, సంబంధిత అధికారం లేదా వ్యక్తిని నిర్దిష్ట పనిని నిర్వహించడానికి ఆదేశిస్తుంది. రిట్ పిటిషన్‌ను ఏ వ్యక్తి, సంస్థ లేదా న్యాయస్థానం న్యాయవ్యవస్థకు సమర్పించవచ్చు.
భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్స్ 32 మరియు 226 ప్రకారం రిట్‌లు
భారత రాజ్యాంగం పార్ట్ III కింద 'ప్రాథమిక హక్కుల'ని అందిస్తుంది. ఈ హక్కులలో సమానత్వం, జీవించే హక్కు మరియు స్వేచ్ఛ మొదలైనవి ఉన్నాయి. ఈ ప్రాథమిక హక్కులు రక్షించబడుతున్నాయని మరియు అవసరమైనప్పుడు ప్రజలకు అందించబడుతున్నాయని రిట్‌లు నిర్ధారిస్తాయి. ఈ ప్రాథమిక హక్కులను పరిరక్షించడానికి, భారత రాజ్యాంగం ఆర్టికల్ 32 మరియు ఆర్టికల్ 226 కింద రిట్‌ల కోసం ఏర్పాటు చేసింది, ఇది ప్రాథమిక హక్కుల ఉల్లంఘనకు వ్యతిరేకంగా ప్రజలు సుప్రీంకోర్టు లేదా హైకోర్టులను ఆశ్రయించే నిబంధనను అందిస్తుంది. అదనంగా, దిగువ కోర్టులు ప్రాథమిక హక్కులను సమర్థిస్తున్నాయని నిర్ధారించడానికి అత్యున్నత న్యాయస్థానం కూడా రిట్‌లను జారీ చేయవచ్చు.
భారతదేశంలో రిట్‌ల ప్రయోజనం
భారత రాజ్యాంగంలోని రిట్‌లు క్రింది ప్రయోజనాలను కలిగి ఉన్నాయి:
- ప్రాథమిక హక్కులను సమర్థించడం మరియు రక్షించడం.
- style="font-weight: 400;">వ్యక్తుల చట్టవిరుద్ధమైన కార్యకలాపాలను అరికట్టడం.
- న్యాయస్థానాల అధిక అధికార పరిధిని నిరోధించడం.
- ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు తమ విధులను నిర్వహించాలని ఆదేశించడం.
- చట్టవిరుద్ధమైన ఆక్రమణ మరియు ప్రభుత్వ కార్యాలయాల సృష్టిని నిరోధించడం.
- దిగువ కోర్టులు మరియు ట్రిబ్యునల్స్ ద్వారా చట్టవిరుద్ధమైన శిక్షలను అరికట్టడం.
- చట్టబద్ధమైన నిర్బంధంలో ఉన్న వ్యక్తుల పట్ల అసభ్యంగా ప్రవర్తించడాన్ని అరికట్టడం.
ఇవి కూడా చూడండి: పాక్షిక ఒప్పందం అంటే ఏమిటి?
భారతదేశంలో వివిధ రకాల వ్రాతలు
భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 32 ఐదు రకాల రిట్‌ల పేర్లు మరియు వివరిస్తుంది. ప్రతి రిట్ వేర్వేరు ప్రయోజనాల కోసం మరియు విభిన్న పరిస్థితులలో జారీ చేయబడుతుంది. ఆర్టికల్ 32లోని ఐదు రిట్‌లు:
- హెబియస్ కార్పస్
- మాండమస్
- క్వో వారంటో
- సర్టియోరరీ
- 400;">నిషేధం
హెబియస్ కార్పస్ రిట్ అంటే ఏమిటి?
'హెబియస్ కార్పస్' అంటే 'శరీరాన్ని కలిగి ఉండటం' అని అనువదిస్తుంది. ఈ రిట్ వ్యక్తులు, అధికారులు లేదా సంస్థలు చట్టవిరుద్ధంగా నిర్బంధించడం లేదా నిర్బంధించడంపై దృష్టి పెడుతుంది. ఈ రిట్ జారీ చేయబడినప్పుడు, జైలు శిక్ష యొక్క చట్టబద్ధతను నిర్ధారించడానికి ఖైదీని మరియు సంబంధిత అధికారిని కోర్టు ముందుకు తీసుకువస్తారు. కోర్టు విచారణలు నిర్బంధం చట్టవిరుద్ధమని గుర్తిస్తే, ఖైదీని విడుదల చేయాలి మరియు నిర్బంధాన్ని ముందుకు తీసుకెళ్లలేరు. రిట్‌ల దరఖాస్తుకు ఎలాంటి పరిమితులు లేవు. ప్రతి అధికారం, ప్రైవేట్ లేదా ప్రభుత్వం, నిర్బంధాలకు చట్టపరమైన ఆధారాలు ఉన్నాయని నిరూపించాలి. అదనంగా, సునీల్ బాత్రా వర్సెస్ ఢిల్లీ అడ్మినిస్ట్రేషన్ కేసులో ఖైదీల జైలు శిక్ష చట్టబద్ధమైనదని రుజువైన తర్వాత కూడా వారి రక్షణ కోసం రిట్‌ను ఉపయోగించవచ్చని కూడా జోడించారు. చట్టవిరుద్ధమైన నిర్బంధానికి వ్యతిరేకంగా హెబియస్ కార్పస్‌పై కొన్ని ముఖ్యమైన వివరాలు:
- ఏదైనా నిర్బంధ కేసు చర్య యొక్క చట్టబద్ధతను నిర్ధారించడానికి, మేజిస్ట్రేట్‌తో తదుపరి విచారణకు హామీ ఇస్తుంది. వ్యక్తిని అదుపులోకి తీసుకున్న 24 గంటల్లోగా మేజిస్ట్రేట్‌కు సమాచారం అందించాలి మరియు సంప్రదించాలి.
- నేరాలకు పాల్పడకుండా లేదా ఎలాంటి చట్టాన్ని ఉల్లంఘించకుండా అరెస్టు చేసిన వ్యక్తిని విడుదల చేయడానికి హెబియస్ కార్పస్ అనుమతిస్తుంది.
- ఉంటే నిర్బంధం రాజ్యాంగ విరుద్ధమైన చట్టం ప్రకారం జరుగుతుంది (ముందు లేదా తరువాత పరిగణించబడుతుంది), ఖైదీని హెబియస్ కార్పస్ రిట్ ద్వారా విడుదల చేయవచ్చు.
- ఈ రిట్‌ను ఖైదీ లేదా ఖైదీకి సంబంధించిన ఎవరైనా దాఖలు చేయవచ్చు.
అయితే, హెబియస్ కార్పస్ పనికి కొన్ని పరిమితులు ఉన్నాయి. రిట్ ఎప్పుడు వర్తించదు:
- ఖైదీ చేసిన నేరాల ఆధారంగా నిర్బంధం చేయబడుతుంది.
- నిర్బంధం చట్టబద్ధమైనది మరియు చట్టబద్ధమైనదిగా ఇప్పటికే కోర్టు తీర్పునిచ్చింది.
- ఇప్పటికే విచారణ జరిపి ఖైదీ చట్టాలను ఉల్లంఘించినట్లు తేలింది.
- ప్రాథమిక సాక్ష్యం నిర్బంధానికి చట్టపరమైన కారణాలను సూచిస్తుంది.
ఇవి కూడా చూడండి: కేవియట్ పిటిషన్ మరియు లీగల్ నోటీసు: తేడాలను తెలుసుకోండి
మాండమస్ రిట్ అంటే ఏమిటి?
మాండమస్ అంటే 'మేము కమాండ్' అని అనువదిస్తుంది. ఈ రిట్ ఏ న్యాయస్థానం ద్వారా జారీ చేయబడుతుంది, దానికి కేటాయించిన చట్టపరమైన విధులను నిర్వహించడానికి ఒక పబ్లిక్ అథారిటీని ఆదేశించడానికి. ఇది అవుతుంది ప్రభుత్వ అధికారి, పబ్లిక్ కార్పొరేషన్, దిగువ కోర్టు లేదా ట్రిబ్యునల్ లేదా ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా జారీ చేయబడింది. ఎవరైనా కోర్టు కింద ఈ రిట్‌ను దాఖలు చేస్తే, పిటిషనర్ సూచించినట్లుగా, ప్రభుత్వం లేదా పబ్లిక్ అథారిటీ అలా చేయడంలో విఫలమైతే తన విధిని నెరవేర్చాలి. రిట్ ఆఫ్ మాండమస్ పబ్లిక్ విధులను నిర్వహిస్తున్నప్పుడు ప్రభుత్వ అధికారులను వారి అధికార పరిధిలో ఉంచాలని కోరింది. చట్టం ప్రకారం సమస్యకు నిర్దిష్ట పరిష్కారం లేనప్పుడు న్యాయ వైఫల్యం ఫలితంగా ఏర్పడే రుగ్మతను నియంత్రించడానికి మరియు నిరోధించడానికి మాండమస్ రిట్ అవసరం. మాండమస్ కూడా దాని స్వంత పరిమితులను కలిగి ఉంది:
- ప్రైవేట్ వ్యక్తులు లేదా సంస్థలు మరియు అధికారులకు వ్యతిరేకంగా కోర్టు ఈ రిట్ జారీ చేయదు. అదనంగా, ఇది రాష్ట్రపతికి లేదా రాష్ట్రాల గవర్నర్‌లకు లేదా వర్కింగ్ చీఫ్ జస్టిస్‌లకు వ్యతిరేకంగా జారీ చేయబడదు.
- అధికారం నిర్వర్తించడంలో విఫలమైన విధి తప్పనిసరి కానప్పుడు మాండమస్‌ను ఆమోదించలేము.
- చర్య చట్టబద్ధం కాని ఫంక్షన్ అయినప్పుడు, అది వర్తించదు.
- విధి లేదా దిశ ఏదైనా చట్టాన్ని ఉల్లంఘించినట్లయితే, మాండమస్ అమలు చేయబడదు.
- మాండమస్ రిట్ కింద దాఖలు చేసే వ్యక్తికి అలా చేయడానికి చట్టపరమైన హక్కు ఉండాలి మరియు దాని పనితీరును డిమాండ్ చేసి ఉండాలి విధి మరియు అధికారం తిరస్కరించబడింది.
క్వో వారంటో రిట్ అంటే ఏమిటి?
'క్వో వారంటో' అంటే 'ఏ వారెంట్ ద్వారా' అని అర్థం. ప్రభుత్వ కార్యాలయాన్ని కలిగి ఉన్న వ్యక్తి యొక్క చట్టబద్ధతను పరిశీలించడానికి ఈ ప్రత్యేక రిట్ కోర్టుచే ఉపయోగించబడుతుంది. ఆ పదవిలో ఉన్న వ్యక్తి ఏ అధికారం కింద అలా చేశాడో నిరూపించాలి. ఆ వ్యక్తికి పదవిని నిర్వహించడానికి అర్హత లేదని లేదా చట్టపరమైన ఆధారాలు లేవని కోర్టు విచారణలో గుర్తిస్తే, అతను/ఆమె/వారు ఉద్యోగ స్థానం నుండి తొలగించబడవచ్చు. ఈ రిట్ ఏదైనా ప్రభుత్వ కార్యాలయాన్ని స్వాధీనం చేసుకోకుండా నిరోధించడానికి సహాయపడుతుంది, ఇది చట్టవిరుద్ధంగా పబ్లిక్ అథారిటీ స్థానాలను ఆక్రమించడం వల్ల సంభవించవచ్చు. క్రింద పేర్కొన్న ఈ షరతుల్లో ఏవైనా లేదా అన్నింటికి అనుగుణంగా కేసు ఉంటే మాత్రమే రిట్ జారీ చేయబడుతుంది:
- ప్రభుత్వ కార్యాలయాన్ని ఒక ప్రైవేట్ వ్యక్తి చట్టవిరుద్ధంగా భావించారు.
- ఈ కార్యాలయం రాజ్యాంగం లేదా చట్టం ప్రకారం సృష్టించబడింది, అయితే ఆ పదవిలో ఉన్న వ్యక్తి ఆ పదవిని ఆక్రమించడానికి అర్హతలను కలిగి ఉండడు.
- సందేహాస్పదమైన ప్రభుత్వ కార్యాలయం తప్పనిసరిగా శాశ్వత స్వభావం కలిగి ఉండాలి.
- కార్యాలయం నుండి ఉత్పన్నమయ్యే విధులు తప్పనిసరిగా పబ్లిక్‌గా ఉండాలి.
- కార్యాలయం మరియు స్థానం పబ్లిక్ మరియు ప్రైవేట్ కింద కాదు అధికారం.
ఇవి కూడా చూడండి: నేషనల్ కంపెనీ లా ట్రిబ్యునల్ లేదా NCLT గురించి అన్నీ
సెర్టియోరారీ యొక్క రిట్ అంటే ఏమిటి?
న్యాయస్థానాలు చట్టవిరుద్ధమైన లావాదేవీలు లేదా విచారణలను నిర్వహించినప్పుడు ఏమి జరుగుతుంది? సెర్టియోరారి అనేది ఈ సందర్భంలో పని చేసే రిట్. 'సెర్టియోరారి' అనే పదానికి 'ధృవీకరించడం' అని అర్థం. Certiorari ఒక నివారణ వ్రాత వలె పనిచేస్తుంది. దిగువ కోర్టు లేదా ట్రిబ్యునల్ తన అధికారాలకు మించిన ఉత్తర్వును జారీ చేసిందని భావించే కేసులపై హైకోర్టు మరియు సుప్రీంకోర్టు మాత్రమే ఈ రిట్ జారీ చేయగలవు. అదనంగా, ఏదైనా దిగువ న్యాయస్థానం ఇచ్చిన తీర్పు కేవలం కాకపోతే ఈ రిట్ జారీ చేయబడుతుంది. కేసును హైకోర్టు లేదా సుప్రీంకోర్టుకు చట్టపరమైన బదిలీ చేయడానికి రిట్ అనుమతిస్తుంది. ఇతర సందర్భాల్లో, ఆమోదించబడిన తీర్పు కేవలం రద్దు చేయబడుతుంది. కింది పరిస్థితులలో సర్టియోరారీ జారీ చేయబడుతుంది:
- దిగువ న్యాయస్థానం అధికార పరిధి లేకుండా వ్యవహరించినప్పుడు లేదా దాని అధికార పరిధిలోని పరిమితులను తప్పుగా లెక్కించినప్పుడు.
- దిగువ న్యాయస్థానం తనకు అర్హత ఉన్న అధికార పరిధిని దాటినప్పుడు.
- ఒక సబార్డినేట్ కోర్టు ఉన్నప్పుడు చట్టాల ప్రక్రియ నియమాలను పట్టుకోదు.
- ఒక సబార్డినేట్ కోర్టు సహజ న్యాయం యొక్క సూత్రాలను ఉల్లంఘించినప్పుడు, నిర్దిష్ట ప్రక్రియ లేని సందర్భాలలో.
రిట్ ఆఫ్ ప్రొహిబిషన్ అంటే ఏమిటి?
దిగువ కోర్టులు, ట్రిబ్యునల్‌లు మరియు ఇతర పాక్షిక-న్యాయ అధికారులు తమ అధికారానికి మించిన అధికారాన్ని వినియోగించకుండా నిషేధించడానికి కోర్టు నిషేధం యొక్క రిట్ జారీ చేయవచ్చు. దిగువ కోర్టులు మరియు ట్రిబ్యునల్‌ల చట్టవిరుద్ధమైన అధికార పరిధిని మరియు సహజ న్యాయ నిబంధనల ఉల్లంఘనను అరికట్టడంలో ఈ రిట్ ఉపయోగపడుతుంది. అన్ని కోర్టులు ఒకే అధికార పరిధిని కలిగి ఉండవు మరియు ఒకే స్థాయి శిక్షలు లేదా రివార్డ్‌లను అందించలేవు. అందువల్ల, దిగువ కోర్టుల అధికారాలు మరియు పనిని నియంత్రించే రిట్‌లలో ఇది ఒకటి. తీర్పు వెలువడిన తర్వాత రిట్ ఆఫ్ సెర్టియోరారీని ఆమోదించవచ్చు, కోర్టు విచారణలు సక్రమంగా ఉన్నప్పుడు రిట్ ఆఫ్ ప్రొహిబిషన్ దాఖలు చేయవచ్చు. కింది పరిస్థితుల్లో ఏవైనా సంభవించినట్లయితే నిషేధిత రిట్ అమలులోకి రాదు:
- దిగువ కోర్టు లేదా ట్రిబ్యునల్ కింద కేసు పూర్తయింది.
- రిట్ దాఖలు చేసిన శరీరం ఇప్పుడు ఉనికిలో లేదు.
నిషేధం మరియు సెర్టియోరారి మధ్య వ్యత్యాసం
style="font-weight: 400;">ప్రోహిబిషన్ రిట్‌లో, ఒక ఉన్నత న్యాయస్థానం దిగువ న్యాయస్థానం ద్వారా తుది ఉత్తర్వును జారీ చేయడానికి ముందు రిట్ జారీ చేస్తుంది. దీనికి విరుద్ధంగా, దిగువ కోర్టు తన తుది ఉత్తర్వును ఆమోదించిన తర్వాత సెర్టియోరారీ యొక్క రిట్ జారీ చేయబడుతుంది. రిట్ ఆఫ్ ప్రొహిబిషన్ అనేది నివారణ నిర్ణయం అయితే సెర్టియోరారీ యొక్క రిట్ దిద్దుబాటు నిర్ణయం.